In Nederland kampt een op de drie mensen boven de vijftig met een chronische ziekte, zoals hart- en vaatziekten, diabetes of kanker. Nu, met de corona-uitbraak, is dit de meest kwetsbare groep. Wageningse voedingswetenschappers doen samen met academische en regionale ziekenhuizen onderzoek naar betere weerbaarheid en sneller herstel. Ze zien keer op keer dat gezond eten en meer bewegen hét verschil maakt.
Wetenschappers en artsen over de hele wereld proberen uit de gegevens van ziekenhuisopnames een beter beeld te krijgen van wie er risico loopt. Wat in ieder geval duidelijk is is dat mensen met een chronische ziekte meer risico lopen om ernstig ziek te worden door het coronavirus en zelfs op levensbedreigende ziekte verschijnselen. Want mensen met hart- en vaatziekten, diabetes of kanker belemmert hun gezondheid om goed weerstand te bieden tegen het virus. Een betere weerstand zorgt ervoor dat mensen beter om kunnen gaan met chronische ziektes en ook met acute ziektes zoals nu corona.
In de tussentijd staan chronisch zieke patiënten niet helemaal met lege handen, zegt Ellen Kampman, hoogleraar Voeding en Ziekte. “Veel mensen met bijvoorbeeld hart- en vaatziekten of kanker vragen zich af: wat kan ik zelf doen? Mijn advies is om zo gezond mogelijk te leven en goed voor zichzelf te zorgen. Zo hebben ze straks een betere weerstand als ze geopereerd worden of hun behandeling weer doorloopt”, aldus Kampman.
Eén op de drie Nederlanders van boven de vijftig heeft een ernstige chronische ziekte zoals diabetes, hart- en vaatziekten of kanker. Daarnaast heeft de helft van de Nederlanders boven de 18 jaar overgewicht. Overgewicht is een risicofactor voor de bovengenoemde chronische ziektes én voor coronapatiënten. Ongeveer een derde van de chronische ziekten kan door een gezonde voeding en voldoende beweging worden voorkomen, benadrukt Kampman.
Een gezonde leefstijl is niet alleen belangrijk bij ziektepreventie; ook als je al ziek bent kun je aan je gezondheid werken en je kwaliteit van leven verbeteren. “Het kan dan moeilijker zijn om te zorgen dat je gezonder eet en voldoende beweegt. Maar wanneer je niet meer beweegt, verlies je bijvoorbeeld spiermassa en kracht. Zeker voor ouderen en chronisch zieken is het lastig om dat weer op te bouwen. Daarom moet je proberen om er een tandje bij te zetten, gezond leven en bewegen zijn dan extra belangrijk.”
Hoe werk je aan een goede weerstand?
Je kunt je weerstand verbeteren door voldoende gezond te eten, stress te vermijden, voldoende te bewegen en te slapen.
Gezonde voeding
Maar wat is nu eigenlijk gezonde voeding? Hiervoor bestaan richtlijnen van zoals de Schijf van Vijf of van de voedingspiramide. In het kort schrijven deze richtlijnen het eten van minder vlees en het meer eten van groente, fruit en volkorenproducten voor. Vooral vlees, zoals vleeswaren, kunnen mensen beter laten staan. En we kunnen onze eiwitten bijvoorbeeld vaker uit peulvruchten halen. Dat eten we veel te weinig in Nederland; we kunnen er een gewoonte van maken om vaker peulvruchten te eten, zoals bonen, kapucijners en kikkererwten. Gezond eten bestaat ook uit voldoende voedingsvezels. Voedingsvezels zijn een belangrijke voedselbron voor de microbiota in je darmen. Eet daarom voldoende peulvruchten. Het Voedingscentrum raadt aan om dertig tot veertig gram voedingsvezels per dag te eten. De meeste mensen eten de helft of minder. Je kunt de hoeveelheid voedingsvezels in een voedselproduct vinden bij de voedingswaarden op de verpakking. Zo kun je zelf bijhouden hoeveel vezels je binnenkrijgt. Ook via de eetmeter van het Voedingcentrum is goed bij te houden of je voldoende gezonde voedingsstoffen binnen krijgt.
Vitamine D
In de winter wanneer je huid minder in contact komt met de zon en je veel binnen zit, maak je gewoon te weinig vitamine D aan. Mensen met een donkere huidskleur nemen minder vitamine D op. Eet daarom producten met vitamine D zoals vette vis en eieren. Mocht je daar, bijvoorbeeld omdat je veganist bent, te weinig van binnenkrijgen, pak dan dagelijks een vitamine D-pilletje.
Voorkom stress
Stress bevordert de doorlaatbaarheid van de slijmvliezen in de darm en dat is niet goed. Dat zit zo: stress verhoogt de hoeveelheid stresshormonen in je bloed en die hormonen onderdrukken het immuunsysteem. Wetenschappers spreken ook wel van ‘het open-raameffect’: de afweer is dan zo laag dat infecties makkelijk binnenwaaien.
Eet genoeg eiwitten
Eiwitten worden gezien als de bouwstenen van je lichaam, maar spelen ze ook een grote rol in je immuunsysteem. Je hebt ze nodig om antistoffen aan te maken en ze helpen bij het transport tussen cellen. Je doet er dus goed aan om eiwitrijk te eten. Volgens het Voedingscentrum hebben volwassen personen gemiddeld ongeveer 0,8 gram eiwit per kilo lichaamsgewicht nodig. Sommige groepen hebben wat meer nodig. Dat zijn ouderen, kinderen, zwangere vrouwen en vrouwen die borstvoeding geven. Ook mensen met bepaalde aandoeningen of wonden en kracht- en duursporters hebben iets meer nodig.
Sport of beweeg
Regelmatig bewegen helpt om ziekteverwekkers te bestrijden, zegt infectioloog Jaap van Dissel, hoogleraar interne geneeskunde aan het Leidse LUMC. Maar die betere weerstand heeft volgens hem niet alleen met het immuunsysteem te maken. De theorie is dat veel bewegen de immuuncellen uit hun schuilplaats haalt en dat die cellen ook nog eens sneller door het lichaam gaan bewegen. Zo zou een scherpere controle ontstaan op binnendringers. Maar serieus bewijs daarvoor ontbreekt, aldus Van Dissel.
Door te bewegen, verbeteren tal van lichaamsfuncties, zegt hij, en dat kan nét uitmaken of je ziek wordt of niet. Zo ventileren je longen beter als je regelmatig sport en kan het neusslijmvlies de binnenkomende lucht beter bevochtigen. En: wie regelmatig sport, rookt in de regel minder en eet gezonder en ook dat speelt een rol.
Wie licht verkouden is en geen koorts heeft, kan het best rustig wat blijven sporten, zegt Van Dissel. ‘Dan verhoog je de algemene reserves en ga je beter om met kleine infecties.’
Gezonde weerstand heeft een gunstig effect op herstel.
Onderzoek van Kampman laat zien dat een gezonde leefstijl een gunstig effect heeft op het herstel van patiënten. Binnenkort start, in samenwerking met academische en regionale ziekenhuizen, een groot onderzoek dat meer licht moet werpen op het verband tussen leefstijl en sneller herstel. “Hoe werkt het precies en hoe kunnen mensen hun leefstijl aanpassen? Deze vragen willen we beantwoorden.” Er vinden twee grote leefstijlinterventies plaats. Mensen met dikke darmkanker of hart- en vaatziekten krijgen ofwel intensieve begeleiding in het gezonder gaan eten en meer bewegen ofwel een eenmalig leefstijladvies. Sociale en voedingswetenschappers bestuderen onder meer de effecten op spierkracht, chronische vermoeidheid, kwaliteit van leven en fysiek herstel. “Een betere weerstand zorgt ervoor dat mensen beter om kunnen gaan met chronische ziektes en ook met acute ziektes zoals nu met corona.”